Η αποστολή του δασκάλου

ΔΑΣΚΑΛΟΣ

η «καρδιά» του σχολείου

Με πολύ εμπνευσμένο τρόπο περιγράφει ο Μίλτος Κουντουράς τη σημασία του δασκάλου για την αγωγή της νέας γενιάς και την εξέλιξη της κοινωνίας:

«…… η διαμόρφωση του μελλοντικού ανθρώπου και συνεπώς της μελλούμενης κοινωνίας συντελείται στο παιδί, στο σχολείο, από την καθημερινή επίδραση του δασκάλου. Δε μας ενδιαφέρουν τόσο πολύ οι γνώσεις και η ξερή σοφία, όσο η ωραία ψυχή και η ελεύθερη συνείδηση.

Κι αυτά θα τα δώσει στο παιδί το περιβάλλον του σχολείου και η ελεύθερη και ανώτερη ψυχή του δασκάλου. Αλλιώς, αν η ψυχή του δασκάλου εξακολουθήσει να μένει κακομοιριασμένη, ταπεινή, πονηρή και ύπουλη, εξίσου κακομοιριασμένη, ταπεινή, πονηρή και ύπουλη θα διαμορφωθεί για πάντα και η ψυχή του παιδιού και της μέλλουσας κοινωνίας!»

(Απόσπασμα από το άρθρο «Κλείστε τα σχολεία»)

Ο δάσκαλος δεν ανήκει στην κατηγορία των υπαλλήλων, που εκτελούν μια εργασία σύμφωνα με κάποιο προκαθορισμένο πλάνο υπηρετώντας έναν παραγωγικό σκοπό και που αμείβονται αντίστοιχα. Το λειτούργημα του δασκάλου είναι όμοιας φύσης με του καλλιτέχνη, μόνο που το αντικείμενό του δεν είναι μια εξωτερική αισθητική διαμόρφωση, αλλά η διάπλαση της ψυχικής εικόνας του μαθητή.

Μόνον ο δάσκαλος που έχει άμεση επαφή με το παιδί, γνωρίζει τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητές του και μπορεί να το στηρίξει κατάλληλα. Κανείς άλλος δεν μπορεί εξ αποστάσεως να προτείνει κανόνες και μεθόδους διδασκαλίας. Μόνον η δημιουργική φαντασία του δασκάλου μπορεί να τον οδηγήσει σε σωστές ενέργειες.

Ο δάσκαλος πρέπει λοιπόν να νιώθει ελεύθερος στην εκτέλεση της αποστολής του.

Συγχρόνως όμως έχει ευθύνη για την εκπαίδευσή του και την αυτο-αγωγή του. Ως προς αυτό χρειάζεται τη συμπαράσταση και τη βοήθεια της κοινωνίας. Ο ρόλος του κοινωνικού πλαισίου είναι να λειτουργεί ως στήριγμα της θέσης του δασκάλου και του σχολείου, αλλά όχι να επηρεάζει άμεσα την παιδαγωγική διαδικασία.

Ο Χρίστος Τσολάκης γράφει σε ένα άρθρο του

«…… Ζωντανό μπορεί να είναι μόνον ένα δημιουργικό σχολείο. Το κεφάλι του παιδιού δεν είναι δοχείο, για να το γεμίσουμε με γνώσεις. Είναι σπίρτο και φωτιά, για να την ανάψουμε. Το μέλλον -ας το ακούσουν οι γονείς- δεν ανήκει σ' αυτούς που σήμερα φορτώνονται με γνώσεις. Σε λίγο κι αυτές θα έχουν ξεπεραστεί. Το μέλλον ανήκει σ' αυτούς που μαθαίνουν πώς να κατακτούν τη γνώση, πώς να δημιουργούν και πώς να είναι ευτυχισμένοι μέσα στη δημιουργική δράση.

Αυτήν την αγωγή της αυτοβουλίας, της κοινωνικότητας, της συμμετοχής, της ενεργοποίησης των μορφωτικών αξιών, της ανύψωσης, της μορφωτικής εργασίας, της φυσικής (και όχι τεχνητής) μάθησης και μύησης, αυτήν την αγωγή που αποτελεί τη via regia προς το υπέρτατο αγαθό της παιδείας, την εσωτερική ελευθερία, ποιος γονέας την προσφέρει, ποια κοινωνία και ποιο σχολείο;»

«Η Παιδεία είναι η πραγμάτωση της ανώτερης φύσης του Ανθρώπου»

«Οι καρδιές των ανθρώπων, οδηγούνται μόνον από άλλες καρδιές»

«… Η Παιδεία και η διδασκαλία είναι βαθμός πολιτισμού και η Καλή Παιδεία δεν χαρίζεται, κερδίζεται, με κόπο, αγώνα, διαρκή και επίπονη προσπάθεια. Όχι με οκνηρία και αποστήθιση…»

«… Επικοινωνία ψυχών, ένα μικρό φωσάκι, που ανάβει ανάμεσα στον δάσκαλο και στον μαθητή, με αδιάκοπη προσπάθεια να παραμείνει αναμμένο, μια μέθεξη ανάμεσα στους δύο, τα μάτια του δάσκαλου επικοινωνούν, συγκρατούν τα μάτια του μαθητή, να μη φύγουν αλλού τα μάτια, αμφίδρομη σχέση κι αν χάσει ο δάσκαλος τα μάτια του μαθητή από πάνω του, τότε χάνεται και η διδασκαλία, χάνεται και το φωσάκι, σβήνει».

«Κι ο δάσκαλος γίνεται μαθητής, κατά την διάρκεια της διδασκαλίας κι ο μαθητής, δάσκαλος. Ο πρώτος παίρνει τα βιώματα και τις εμπειρίες από τον πολιτισμικό πλούτο του παιδιού, τη μητρική του γλώσσα και τα μετουσιώνει σε γνώση. Τα εμπλουτίζει και τα παραδίδει στην σχολική τάξη, ως πλούτο διδασκαλίας, δεχόμενος τον μαθητή ως πομπό, όχι ως δέκτη»

«…… Μορφωμένος και καλλιεργημένος, πραγματικά είναι αυτός, που έχει Παιδεία, απ’ το Σχολείο της Ζωής. Ακόμα και αυτός που λανθασμένα, χαρακτηρίζουμε ως «αγράμματος» κι αυτός, όταν έχει εμπειρία από το Σχολείο της Ζωής, έχει και αυτός Παιδεία. Γιατί έχει «διαβάσει» το βιβλίο της Ζωής, έχει «μελετήσει» το βιβλίο της Κοινωνίας……»

«…… Τα καλά παιδικά χρόνια, δίπλα σ’ έναν ορεξάτο, κεφάτο, ολοκληρωμένο δάσκαλο, φέρνουν και την απαραίτητη ψυχική και σωματική ισορροπία στο παιδί, όταν βγαίνει ως ενήλικας στην Κοινωνία. Τότε αυτό το παιδί- ενήλικας, μπορεί και «διαβάζει» καλύτερα το «βιβλίο της ζωής», το «βιβλίο της κοινωνίας…»

«Τη δεκαετία του ’20 και του ’30 υπήρξαν και έδρασαν στο χώρο της Ελληνικής Εκπαίδευσης, μια πλειάδα φωτισμένων Ελλήνων Παιδαγωγών-Δασκάλων-Κοινωνικών Αγωνιστών, που χαρακτηρίστηκαν από τους σύγχρονους τους ιστορικούς, αλλά και τους μετέπειτα ερευνητές ως τα «Χελιδόνια του ’30 της Ελληνικής Εκπαίδευσης», που θα φέρνανε την Εκπαιδευτική Άνοιξη στα Ελληνικά πράγματα αναφορικά με την Παιδεία. Οι παιδαγωγοί αυτοί μεταξύ άλλων, ήταν: Ο Αλέξανδρος Δελμούζος, ο Δημήτριος Γληνός, ο Μιχάλης Παπαμαύρος, ο Μίλτος Κουντουράς, η Ρόζα Ιμβριώτη, ο Γιάννης Ιμβριώτης και μερικοί άλλοι. Όλοι αυτοί, από όποιο πόστο και αν υπηρέτησαν την Ελληνική Εκπαίδευση, είτε ως Διευθυντές των Διδασκαλείων, Αρρένων ή Θηλέων, είτε ως Σχολικοί Σύμβουλοι, είτε ως Καθηγητές Πανεπιστημίων, έφεραν μια ΝΕΑ ΠΝΟΗ, άνοιξαν νέους δρόμους, ήταν πρωτοπόροι για την εποχή τους, εφάρμοσαν καινοτόμα προγράμματα και είχαν πλούσιο, νεωτεριστικό, παραγωγικό έργο».

«Το έργο τους, όμως, διακόπηκε ξαφνικά, ακυρώθηκε ή τουλάχιστον έγιναν προσπάθειες, να διακοπεί και να ακυρωθεί, με βίαιους και εν πολλοίς ανθρωποκτόνους τρόπους, με συνεχείς μεταθέσεις, αποσπάσεις, διώξεις, ταπεινώσεις, τοποθετήσεις, σε άνευρα πόστα, υποβιβάσεις ή προαγωγές σε θέσεις, άνευ αντικειμένου. Ακόμα και με φυλακίσεις, όταν όλες οι προηγούμενες καταστάσεις δεν είχαν αποτελέσματα. Κι όλα αυτά, με μια και μοναδική κατηγορία, κοινή για όλους. Ότι «σπέρνανε καινά Δαιμόνια», ως Δημοτικιστές που ήταν όλοι τους, προοδευτικοί και εκσυγχρονιστές…»

Και ο Μίλτος Κουντουράς εκφράστηκε με το δικό του τρόπο:

«Το Σχολείο δεν είναι εμπορική επιχείρηση, αλλ’ ένας δονούμενος νεφελόκοσμος κι ο δάσκαλος ο μικρός θεός μιας πραγματικής δημιουργίας !...»

«… Ας ανοίξουν [οι δάσκαλοι] διάπλατα κι ανεπιφύλακτα την ψυχή τους στο παιδί, κι ας το σεβαστούν σα μια ατομικότητα που τείνει μονάχη φυσιολογικά να αναπτυχθεί, απλώς ακολουθώντας μ’ ένα χαρούμενο και στοργικό μάτι την ανάπτυξή της……»

«… Το παιδί δεν είναι άψυχο δοχείο γνώσεων, αλλά ένας ευμάλαχος και ρευστός πάνω στη γένεση του κοινωνικός χαρακτήρας και χρειάζεται λεπτεπίλεπτη κι έντονη κ’ ένθεη προσοχή καλλιτέχνη, μη τυχόν αποπετρωθεί σε ακαλαίσθητο ή αισχρό βαναυσούργημα!»

«Δάσκαλε!...... Τίναξε από πάνω σου τον παλιό άνθρωπο και κάνε το σχολείο σου ν’ ανατριχιάσει από τη ζωντανή πνοή της Ομορφιάς, της Αλήθειας και της Αγάπης!...... Αν βαλθείς μ’ ενθουσιασμό και με πίστη να εργαστείς για την προαγωγή και την ανάταση της Ζωής που σου εμπιστεύονται, να είσαι βέβαιος, θα σε σεβαστεί αυτή η Ζωή στο τέλος και θα κλίνει μπροστά σου!»

Από το άρθρο του Μίλτου Κουντουρά: «Κλείστε τα σχολεία»

«Οι ψυχές του δασκάλου και του παιδιού βρίσκονται πέρα και πάνω από τη μέθοδο»

«Αγαπήσατε το παιδί, κατεβείτε κοντά του, βάλτε το χέρι σας στην καρδιά του. Αφουγκρασθείτε τον πόνο του και τη χαρά του».

«Σκοπός του σχολείου δεν είναι – δεν πρέπει να είναι – το σοφό παιδί, αλλά το ευτυχισμένο παιδί. Κι αυτό το παιδί μόνο μέσα σε ένα δραστικό κι όχι σκυθρωπό σχολείο μπορεί να ολοκληρωθεί. Η αξία του ανθρώπου δε βρίσκεται στις γνώσεις, αλλά στην ισχυρή βούληση, στην ολοκληρωμένη προσωπικότητα, στην πνευματική καλλιέργεια, στη δημιουργία πλούσιας συναισθηματικής, ζωής, στη μέθεξή τους στην κοινωνική ζωή.

«Οι ψυχές του δασκάλου και του παιδιού βρίσκονται πέρα και πάνω από τη μέθοδο. Όταν αυτές επικοινωνούν, βρίσκουν τη μέθοδο. Διαφορετικά κι ολόκληρο το γνωστικό ουρανό να κατεβάζει ο δάσκαλος, είναι καταδικασμένος σε αποτυχία. Άλλωστε, για τον καλλιτέχνη δάσκαλο ισχύουν οι νόμοι της τέχνης, της δημιουργίας, της φυσικότητας, της εσωτερικής διάθεσης. Αυτοί είναι που του ανοίγουν το δρόμο».

«Ο καλός δάσκαλος δεν πρέπει να δεσμεύεται, τι θα διδάξει και πότε θα διδάξει».

Για τις σχολικές εργασίες μόνος του ο δάσκαλος, χωρίς καμιά νομοθετική δέσμευση, θα πρέπει να μπορεί να αποφασίζει, ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες, «να δημιουργεί το αναλυτικό και το ωρολόγιο πρόγραμμά του»

«…πρέπει να αφίνεται μεγάλη ελευθερία στο δάσκαλο για τη δημιουργία του προγράμματος και την εκλογή των μεθόδων του».

Θεόδωρος Κάστανος (1888-1932)

«Δάσκαλος δεν είναι αυτός που μαθαίνει στα παιδιά μας τα σχολικά γράμματα, μουσική, καλούς τρόπους.. Αυτά τα μαθήματα είναι εξωτερικά. Μένουν στην επιφάνεια σαν τα ρούχα που φορούμε. Δεν εισχωρούν παράμεσα στην ψυχή μας, δεν μας πλάθουν, δεν διαμορφώνουν αυτό που λέμε προσωπικότητα: Πνεύμα, ήθος, χαρακτήρα. Εκτός αν εκείνοι που τα προσφέρουν δεν περιορίζονται στην απλή μετάδοση γνώσεων αλλά τα χρησιμοποιούν ως μέσα να για να πετύχουν το στόχο της διαμόρφωσης της προσωπικότητας».

……………

«Κατάλαβε το καλά, και κλείσε αυτή την αλήθεια μέσα στην ψυχή σου, ότι η διδασκαλία ανήκει στην κατηγορία των πνευματικών έργων όπου το καλό αποτέλεσμα είναι προϊόν έμπνευσης και δημιουργικού οίστρου. Με μια λέξη: είναι δημιουργία. Και ο άξιος δάσκαλος: δημιουργός. Αυτό πρέπει να σκέπτεσαι όταν αρχίζεις όχι μόνο μια σειρά μαθημάτων, αλλά και το κάθε μάθημα, κάθε ώρα διδασκαλίας. Δε θα εργαστείς απάνω σε γνωστές και πολυμεταχειρισμένες, στερεότυπες φόρμες και φόρμουλες (όπως: ο τεχνίτης στα «βάναυσα» έργα), αλλά θα δημιουργήσεις πάντοτε κάτι νέο και πρωτότυπο, κάτι που δεν είχε, δεν μπορούσε να έχει γίνει ως τώρα (όπως ο αληθινός ποιητής στα «ευγενή» έργα του πνεύματος)».

Ευάγγελος  Παπανούτσος,  στο βιβλίο του “Δρόμοι ζωής”